موتورخانه یا پکیج؟ تصمیمی مهم و اثرگذار در مدیریت هزینه، میزان امنیت و خطرات جانی و تجربه جهانی
یکی از اصلی‌ترین بخش‌های یک ساختمان، یا به عبارتی قلب یک ساختمان سیستم تاسیساتی آن است. انتخاب نوع سیستم گرمایش و سرمایش در چرخه طول عمر یک ساختمان، نقش بسیار اساسی در کیفیت زندگی تمامی افراد حاضر در آن و همچنین تاثیر ماندگار بر محیط زیست دارد.
این اثر با توجه به نوع ساختمان از ۳۰ سال تا چندین دهه بهره‌برداری ساختمان ماندگار خواهد بود. انتخاب سیستم گرمایش و سرمایش مناسب توسط کارفرما برای پروژه به عوامل مختلفی وابسته است که برخی از آنها عبارتند از کاربری، تعداد واحد، موقعیت جغرافیایی، سطح اقتصادی و مصرف‌کننده و … .
عموماً در ساختمان‌های در حال ساخت جهت گرمایش، بین دو سیستم موتورخانه‌مرکزی و پکیج انتخاب صورت می‌پذیرد. برای سیستم سرمایش بین چیلر‌مرکزی و سیستم‌های مستقل مانند سیستم VRF، اسپلیت، داکت‌اسپلیت برای واحد، مینی‌چیلر و همچنین سیستم‌های تبخیری مانند کولر آبی و کولر سلولوزی انتخاب صورت می‌پذیرد.
در این مقاله به صورت اختصاصی به بررسی تفاوت های اساسی بین سیستم موتورخانه مرکزی و پکیج می‌پردازیم، تــا انتخاب برای سـازندگان و انبوه سـازان و تصمیم گیرندگان آسـانتر شــود.
مقایسه هزینه تجهیزات و اجرا برای سازنده در دو سیستم پکیج و موتورخانه
یکی از سوالات اصلی سازندگان مقایسه هزینه اجرای سیستم موتورخانه در مقابل پکیج است. سیستم موتورخانه مرکزی در ساختمان‌های بالاتر از حدود ۱۰ واحد برای سازنده از پکیج ارزانتر تمام می‌شود.
در ساختمان‌های بیش از ۱۰ واحد، قیمت تمام شده یک سیستم موتورخانه مرکزی شامل دیگ و پمپها و لوله و لولهکشی در مقایسه با سیستم پکیچ به تعداد واحدها و لوله کشی های مجزا و کنتورهای گاز مجزا برای هر واحد و لوله کشی‌های مستقل آب کمتر است.
هر چه تعداد واحدها بیشتر شود، هزینه اجرای موتورخانه در مقایسه با هزینه اجرای پکیج کاهش مییابد. در واحدهای کمتر از ۱۰ واحد حدود ۲۰ درصد اجرای موتورخانه از سیستم پکیج گرانتر تمام می‌شود. البته در صورتی که در محاسبه قیمت فقط هزینههای لولهکشی و اجرا مدنظر نباشد و فضای اضافه شده در هر واحد مورد توجه قرار بگیرد یا مطلوبیت و امکان فروش سریعتر و گرانتر به دلیل ارتقای سیستم رفاهی در نظر گرفته شود، موتورخانه بسیار ارزانتر تمام می‌شود.
تصویر زیر ساختمان با ۳۰ پکیج و ۳۰ کنتور گاز و ۳۰ لوله گاز در مقایسه با ساختمان دارای موتورخانه با یک لوله و یک کنتور گاز می باشد
موتورخانه یا به تعداد واحدها پکیج!
ساختمان با موتورحانه مرکزی دارای یک خط لوله از موتورخانه است که در فضای مشاعات زیر زمین یا بالای ساختمان قرار می گیرد.
مقایسه از منظر فضای اشغال شده جهت لوله کشی
در سیستم های مستقل مانند پکیج به تعداد واحد نیاز به لوله کشی گاز است. این حجم از لوله کشی باعث کاهش مساحت لابی و فضای عمومی می شود که به علت تامین فضای عمومی ناچاراً از فضای واحد گرفته می شود.
در تصویر زیر به علت تامین فضای راهرو واحدها فضای به ابعاد ۴۰*۳۲۰ سانتی متر از اتاق خواب یکی از واحد ها گرفته شده است. بین ۰.۵ متر مربع تا ۱.۵ متر مربع از مساحت هر واحد کاسته می شود که در مجموع واحدها، گاهاً تا چند ده متر از کل زیربنای قابل فروش واحدها کم می شود که معنی صدها میلیون تومان ضرر برای سازنده است.
عموماً در چنین ساختمان هایی، برای تفکیک بودن آب نیز در صورت امکان به تعداد واحدها لوله کشی انجام می شود که این امر یعنی یک داکت دیگر برای لوله های مجزا آب!! در ساختمان‌های دارای پکیج نیاز است تا لوله گاز مجزا برای هر واحد و همچنین برای تفکیک آب، لوله های مجزا به صورت مستقل کشیده شود. این امر باعث می شود تا فضای بیشتری نسبت به یک لوله کشی نیاز باشد که نتیجه آن کاهش زیر بنای مفید هر واحد است.
مقایسه موتورخانه مرکزی و پکیج از منظر بهره‌برداری
در ساختمان های دارای پکیج هنگام خرابی یا نیاز به سرویس، حتماً باید شخص به تنهایی اقدام به درخواست تعمیرکار نماید که این امر با مشکلات متعددی همچون نیاز به حضور در منزل هنگام تعمیر، احتمال حضور سرویس کار ناشی، دریافت هزینه های غیر متعارف و حضور فرد غریبه در منزل می شود ولی در صورت استفاده از موتورخانه مرکزی، تعمیرات برای تمام واحدها توسط یک تعمیرکار انجام می شود و نیازی به حضور افراد ساکن در منزل نیست و هزینه نگهداری سیستم موتورخانه به دلیل سادگی تجهیزات طی مدت چند دهه به مراتب کمتر از هزینه پرداخت شده توسط تک تک افراد برای سیستم پکیج خواهد بود.
بزرگترین سیستم موتورخانه مرکزی، از هر تجهیز دو یا سه دستگاه نصب گردیده و یک دستگاه رزرو دیده شده است و هیچگاه سیستم مختل و خاموش نمی شود. برعکس سیستم پکیج که گاهی جهت تعمیر و تامین قطعه مورد نظر ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول کشیده است.
در ساختمان هایی که اجبار به نصب دودکش جهت پکیج است، فضای قابل توجهی از واحد به این موضوع اختصاص دارد و اینکه در ساختمان هایی که فضای تراس کوچکی دارند وجود یک پکیج دردسرساز می شود.
مقایسه موتورخانه مرکزی و پکیج از منظر امنیت
یکی از مهمترین ایرادات پکیج، امنیت آن است. امنیت پایین در سیستم پکیج به چند دلیل است. ابتدا نیاز به لوله کشی گاز بسیار بیشتر در داخل ساختمان و همچنین وجود شعله و دودکش در داخل واحد که احتمال جدا شدن اتصالات یا کیپ شدن لوله دودکش و خفگی بر اثر گاز مونوکسید از عواقب آن است.
در هنگام استفاده از پکیج و سیستم لوله کشی مجزا، بایستی بـه تعداد واحدها لوله مجزا کشیده شود. یعنـی در سـاختمان ۹۹ واحدی بجای یـک لولـه گاز ۹۹ عـدد لولـه گاز مجـزا از ابتدای سـاختمان کشیده شود کـه احتمال شکستگی یـا نشتی از درزجوش‌هـا یـا در مواقع زلزله و یـا سوراخ کردن اشتباهی یکی از لوله‌هـا توسـط ساکنین بسـیار بـالا اسـت. بـه عنوان مثال احتمال نشـت لولـه گاز در سـاختمان ۹۹ واحـدی دارای پکیـج، ۹۹ برابر یـک سـاختمان ۹۹ واحـدی دارای یـک موتورخانه مرکزی اسـت.
در صـورت نصـب پکیـج در داخـل واحـد، احتمـال خفگی بـر اثـر گاز مونوکسـیدکربن بسـیار جدی اسـت. گرفتگی لولـه دودکـش و همچنیـن جداشـدن اتصـالات دودکـش عمومـاً باعـث ایـن مشکل می‌شـوند. صــدای روشـن و خامـوش شــدن پمـپ سیرکولاســیون پکیــج باعث کاهش آسـایش سـاکنین و ایجــاد آلودگی صوتی می‌شود کــه در یک سـاختمان ۹۹ واحدی تاثیر روی آسایش زندگی حداقل ۳۰۰ نفر بــه صورت مسـتقیم در طول حداقل ۳۰ سال دارد.
مقایسه موتورخانه مرکزی و پکیج از منظر آسایش بهره بردار و ساکن
یکـی از دلایـل روی آوردن سـازندگان بـه اسـتفاده از پکیـج در سـالهای اخیـر، تمایـل مصـرف کننـده به مسـتقل بـودن مصـرف گاز و آب بـا توجـه بـه گـران شـدن حامل هـای انـرژی اسـت. در سیسـتم موتورخان مرکـزی بـه دلیـل اینکـه گاز در یـک دیـگ تبدیـل بـه انـرژی گرمایـی می شـود، میـزان مصـرف گرمایـش و آب گرم توسـط هـر واحـد مشـخص نمی شـود و ایـن بـه عنـوان نقطـه ضعـف بـرای سـازندگان و بهره بـرداران اسـت.
بررسی از دیدگاه محیط زیست
در سیسـتم موتورخانه مرکزی بـه دلیـل وجـود یـک سیسـتم مرکزی، امـکان تنظیـم و بهینه سـازی و اسـتفاده از تجهیـزات بـا راندمـان بـالا وجـود دارد. همچنیـن امـکان بازرسـی بـه صـورت دورهای و فصلی وجـود دارد تـا از سـلامت و کارکـرد بـا راندمـان حداکثری اطمینان حاصل شـود. اما در سیسـتم پکیـج بـه دلیـل وجـود تعـداد بسـیاری مالـک، مالکیـن تا زمانـی کـه مجبـور بـه تعمیـر نباشـند نسـبت بـه انجـام اقدامـات اصلاحـی ماننـد رســوبگیری و تنظیــم مشــعل اقدامــی انجــام نمی دهند.
همچنین بــه دلیل عدم وجود آب گرم آماده برای استحمام یــا شستشو در سیسـتم پکیـج، بــه ناچار ساکنین بایستی بــه بین 20 الی 30 ثانیه آب را هدر دهند تا فرمان روشن شدن مشعل بــه پکیج رسـیده و آب گـرم جایگزیـن آبسـرد در لوله هـا شـود. البتـه پکیج هـای دارای مخـزن ذخیـره هـم اخیـرا تولیـد می شـوند کـه دارای مخـزن آب گرم آماده هستند امـا هزینـه بالاتری دارنـد و لـذا کاربـرد کمتـری دارنـد و فضــای بیشــتری را اشــغال می نمایند.
ایرادات موتورخانه و راهکارهای حل آن
یکـی از دلایـل روی آوردن سـازندگان بـه اسـتفاده از پکیـج در سـالهای اخیـر، تمایـل مصـرف کننـده به مسـتقل بـودن مصـرف گاز و آب با توجـه بـه گران شدن حامل هـای انرژی اسـت. در سیسـتم موتورخانه مرکـزی بـه دلیـل اینکـه گاز در یـک دیـگ تبدیـل بـه انـرژی گرمایـی می شـود، میـزان مصـرف گرمایـش و آب گرم توسـط هـر واحـد مشـخص نمی‌شـود و ایـن بـه عنـوان نقطـه ضعـف بـرای سـازندگان و بهره بـرداران اسـت.
البتـه بـرای ایـن مسـاله در جهـان بیـش از یـک صدسـال اسـت کـه راهـکار اندازه گیـری و تفکیـک مصـرف ارائه شـده اسـت. بـه ایـن صـورت کـه بـرای هـر واحـد روی ورودی سیسـتم آب سـیرکوله گرمایشـی کنتـور انـرژی یــا بــه عبارتی انرژی ســنج نصب می شود و همچنین روی سیستم آب مصرفی کنتورهای آب تا میزان انـرژی و آب مصرفـی هـر واحـد مشخص شـده و در نهایـت سـهم قبـض گاز و آب آن واحـد مشـخص گـردد.
شـرکت برونتـاب انـرژی از سـال 2011 بـا اخـذ نمایندگـی از شـرکت بروناتـای دانمـارک در ایـران شـروع به نصب و تولید تجهیزات تفکیک آب، گاز، برق و انرژی نموده است. در حال حاضـر برونتاب انرژی به عنوان شرکتی دانش بنیان در زمینه اندازه گیری و تفکیک هوشمند انرژی و آب و همچنین بهینه ســازی مصـرف و تجهیـزات پایـش مصـرف بـرای سـاختمان‌های سـبز مشـغول بـه فعالیـت اسـت. توسـط تجهیـزات هوشــمند برونتاب، نه تنها اندازه گیری و تفکیک مصــرف اتفــاق می‌افتــد، بلکــه بــا توجــه بــه هوشــمند بودن سامانه، امکان مشاهده لحظه به لحظه مصرف از طریــق تلفن همراه و رایانه شخصی وجود دارد.
بدیـن ترتیـب نـه تنهـا سـهم هـر واحـد از قبـض اصلـی مشـخص می شـود، بلکـه میـزان مصـرف هـر واحـد به صــورت ســاعتی و روزانــه و ماهانــه قابــل مشــاهده و رصدکــردن هســت کــه همیــن امر باعث تغییر رفتـار سـاکنین و تـلاش هـر خانـواده بـرای کاهـش مصـرف دارد.
بـه همیـن دلیـل اسـت کـه در اسـتانداردهای بین المللـی بهینـه سـازی انـرژی بـه آن اشـاره شـده اسـت. بـا توجـه بـه اهمیـت تفکیـک و پایـش انـرژی در کاهـش مصـرف، سالهاسـت کـه در بسـیاری از کشـورها تفکیـک انـرژی بـه صـورت اجبـار قانونـی در آمـده اســت. در اروپــا بیــش از 30ســال و در ترکیه و چیــن بیــش از 10ســال .
مقایسه موتورخانه مرکزی وپکیج از منظر معماری
سیسـتم موتورخانه مرکـزی در زیرزمیـن و یا در پشت بام و فضــای سرپوشــید نصــب می شــود و لوله ها نیز در داکـت مخصـوص کـه در دیـد نیسـت. درسیسـتم پکیـج، هـر پکیـج بایسـتی یـا در آشـپزخانه و یـا در بالکـن هـر واحـد نصـب شـود کـه در هـر دو صـورت از نظـر بصری بـه عنـوان یـک قطعـه در دیـد و قابـل روئیـت اسـت که جنبـه بصـری زیبایـی ندارد. در سیسـتم پکیـج، دودکش نیـز در دید اسـت و همچنیـن تعـداد زیـادی کنتـور گاز در مشـاعات و یـا ورودی پارکینـگ نصـب می شـود کـه باعـث اشـغال فضـا و اغتشـاش بصـری می شـود.
مقایسه موتورخانه مرکزی و پکیج در یک ساختمان 99 واحدی از جنبه های مختلف
مقایسه از جنبه های مختلف | موتورخانه مرکزی | پکیج |
|---|---|---|
تعداد دستگاه | یک دیگ و یک مشعل | 99 عدد پکیج |
لوله های گاز | یک لوله گاز اصلی | 99 لوله گاز |
دودکش | یک دودکش از موتورخانه | 99 دودکش از پکیج ها |
کنتور | یک کنتور اصلی | 99 کنتور |
فضای مورد نیاز لوله کشی | یک لوله گاز و 4 لوله آب گرم | 99 لوله گاز برای کنتورها |
تفکیک بودن مصارف | قابلیت تفکیک با دستگاه انرژی سنج | باید به ازای هر پکیج یک لوله گاز مجزا کشیده شود |
هزینه | حدود دو سوم قیمت پکیج | حدود 1.5 برابر موتورخانه |
امنیت و خطر | ایمن | احتمال گاز گرفتگی وجود دارد |
آسایش | دمای آب همواره یکنواخت است و بدون صدا | دما متغییر و صدا در داخل واحد یا بالکن |
معماری | در زیر زمین یا پشت بام نصب می شود | اشغال فضا در 99 واحد خانه یا بالکن |
تعمیرات | تعمیرکار یکبار مراجعه می کند | هر واحد باید به صورت مجزا تعمیرکار بیاورد |
طول عمر | بین 30 تا 50 سال | بین 7 الی 12 سال |
مصرف آب | همواره دمای آب یکنواخت است و قابل استفاده | برای دوش گرفتن باید حدود 30 ثانیه صبر کرد تا آب گرم شود |